Bilgi Bankası

Güneş Yanığı (Sunburn)
 1. Tanım ve Önemi
Güneş yanığı, elma meyvesinde yüksek ışınım şiddeti ve aşırı meyve yüzeyi sıcaklıkları nedeniyle epidermal ve subepidermal dokularda meydana gelen, genellikle nekrotik karakterde doku ölümü ile tanımlanan bir abiyotik stres bozukluğudur. Bu bozukluk, hem primer kalite kayıpları hem de sekonder fungal enfeksiyonlara açıklık açısından önem taşır.

2. Fizyopatolojik Süreçler
2.1. Termal Nekroz (Sunburn Necrosis)
Meyve yüzeyi sıcaklığı 46 °C ve üzeri değerlere ulaştığında, hücre zarları (özellikle plazmalemma ve tonoplast) yapısal bütünlüğünü yitirir.
Fosfolipid çift katmanının faz değişimi ile membran geçirgenliği artar. Hücre içi su ve iyon dengesi bozulur → lizis ve nekroz.
Termal denatürasyon sonucu proteinler çöker, mitokondriyal faaliyetler durur, ATP üretimi kesilir.

2.2. Foto-Oksidatif Hasar (Photooxidative Stress)
Şiddetli UV-B ışınımına maruz kalan gölgede gelişmiş meyvelerde reaktif oksijen türleri (ROS) üretimi ani ve yoğun biçimde artar.
Singlet oksijen (¹O₂)
Süperoksit anyonu (O₂⁻)
Hidroksil radikali (•OH)
ROS’lar, membran lipidleriyle reaksiyona girerek lipid peroksidasyonuna yol açar. Malondialdehit (MDA) birikimi, hücre ölümünün biyokimyasal göstergesidir.

3. Kritik Sıcaklık ve UV Eşikleri (Fizyolojik Tolerans)

Fizyolojik Parametre

Kritik Değer

Hasar Başlangıcı

Meyve yüzey sıcaklığı

>46 °C

Termal nekroz

UV indeksi

>7

Foto-oksidatif pigment hasarı

Nispi nem (%RH)

<%30

Transpirasyon azalır, meyve ısınır

Yaprak yoğunluğu (LAI)

<2.5

Gölgeleme yetersiz

4. Hücresel ve Pigment Düzeyinde Etkiler
4.1. Kloroplast Bozunumu
Yüksek sıcaklık ve UV, klorofil-a ve klorofil-b pigmentlerini parçalar → meyvede sararma oluşur.
Aynı süreçte karotenoidler (özellikle lutein) ve antosiyaninler de okside olur → pigment bozulması.
4.2. Antioksidan Savunma Sistemi
Güneş yanığı gelişen dokularda SOD (superoksit dismutaz), CAT (katalaz) ve APX (askorbat peroksidaz) gibi antioksidan enzimlerin ekspresyonu yetersiz kalır.
ROS birikimi, lipid peroksidasyonu ve DNA hasarına neden olur.

5. Bitkisel Faktörler ve Genotipik Duyarlılık
Yoğun budama, özellikle yaz aylarında yapılan açık sistem budamaları, taç içi meyvelerin aniden doğrudan ışıkla temasa geçmesine neden olur.
Red Delicious, Fuji, Gala gibi koyu renkli çeşitler yüksek pigment içeriği nedeniyle UV`ye daha duyarlıdır.
Honeycrisp ve Granny Smith gibi açık renkli çeşitler daha çok termal etkilerden zarar görür.

6. Tanı ve İzleme Yöntemleri
Termal görüntüleme (IR kamera): Meyve yüzey sıcaklıkları izlenebilir.
Klorofil floresansı ölçümü (Fv/Fm): Fotosistem II hasarı tespiti için kullanılır.
Pigment analizleri: HPLC ile antosiyanin ve klorofil düzeyleri belirlenebilir.

7. Koruma ve Önleme Stratejileri
7.1. Kültürel Uygulamalar
Taç yapısı kontrollü budanmalı, gölge sağlayan yapraklar korunmalı.
Yaz budamaları parçalı ve kademeli yapılmalı (ani ışık geçişi engellenmeli).
7.2. Yüzey Koruyucular
Kaolin kili (%3–5 doz): Işığı yansıtarak meyve yüzey sıcaklığını düşürür (4–7 °C).
Kalsiyum ve bor uygulamaları: Hücre duvar sağlamlığı için önemlidir.
7.3. Gölgeleme Sistemleri
%20–30 yoğunlukta shade-net kullanımı meyve yüzey sıcaklığını ve UV yükünü düşürür.
7.4. Genotip Seleksiyonu
Yüksek UV toleranslı, düşük pigmentli çeşitler seçilebilir.
Bazı geç olgunlaşan çeşitlerde fenolik profil daha dengeli olabilir.

8. Hasat ve Depolama Sonrası Etkiler
Güneş yanıklı meyvelerde:
Raf ömrü kısalır, kabuk kuruması ve büzüşme hızlanır.
Fungal patojenler için giriş kapısı olur (özellikle Alternaria, Botrytis).
Görsel kalite kaybı pazarlama değerini düşürür.

İlaç Önerileri