Familyası: Umbelliferae.
Cinsi: Carum.
Kültür türü: Carum carvi L.
Türkiye florasında tür sayısı: 5 (1’i endemik).
Bitkisel özellikleri: Frenk kimyonu (2n = 20), otsu yapıda, hem tek hem de iki yıllık kültür formları olan bir aromatik bitkidir. 30-60 cm arasında boylanabilen ince zayıf dalları üzerinde parçalı yapraklara sahiptir. Çiçekler (SsPsA,Gj) dal uçlarında semsiye şeklinde toplanmıştır. Meyveleri uzun eliptik şeklinde olup 1000 meyve ağırlığı ortalama 2-3 gramdır.
Ticari olarak kullanılan organı: Meyve (Fructus Carvi).
Faydalanıldığı etkin maddeleri: Terpen(oit)ler ve sabit yağlar.
Uçucu yağ oranı: %1-6 (kuru meyvede en az %2,5 olmalıdır).
Temel uçucu yağ bileşenleri: S-karvon (%55) ve R-limonen (%45).
Sabit yağ oranı: %6-15
(Sabit yağında petroselinik asit: %30-70).
Başlıca ticari kullanım alanları: Baharat, ilaç, kozmetik, agrokimyasallar vb.
Frenk kimyonunda kalite, meyvesinde yüksek uçucu yağ (%1-6) ve uçucu yağında yüksek S-karvon (ortalama %55) ve düşük R-limonen (ortalama %45) içeriği ile ölçülür.
Uçucu yağ oranı ile S-karvon oranı arasında olumlu, S-karvon oranı ile R-limonen arasında ise olumsuz ilişki vardır (Bosko vd., 2016).
S-(+)-karvon, patates yumrularında mitoz bölünmeyi engelleyerek gözlerin sürmesini durdurmaktadır (Baydar ve Karadoğan, 2004). Bu nedenle Avrupa’da “Talent” adıyla patateste CIPC ve IPC gibi sentetik inhibitörlerin yerine filizlenme inhibitörü olarak piyasaya sunulmuştur (Sanh, 2012).
Frenk kimyonu meyvelerinde ayrıca %6-15 oranında sabit yağ bulunur ve bu yağın en önemli yağ asidi %30-70 oranla petroselinik asittir.
Türk Gıda Kodeksi Baharat Tebliği’ne (Tebliğ No: 2013/12) göre;
Frenk kimyonu meyvelerinde yabancı madde en fazla %2, rutubet en çok %12, kuru maddede toplam kül en çok %8, %10’luk HCl’de çözünemeyen kül en çok %1,5 ve uçucu yağ miktarı en az %2,5 olmalıdır.
Frenk kimyonu yetiştiriciliği:
Frenk kimyonu, serin ve ılıman iklim bölgelerinde kültürü yapılan, kuraklığa ve sıcağa oldukça toleranslı bir kültür bitkisidir. Hem iki yıllık hem de tek yıllık varyeteleri olduğu gibi, tek yıllık olanların da biyolojik kışlık ve biyolojik yazlık çeşitleri vardır.
İki yıllık varyetelerin tek yıllık olanlara göre hem tohum verimi hem de karvon oranı daha fazladır (Toxopeus vd., 1995).
Frenk kimyonu meyveleri (tohumları) ile üretimi yapılan bir bitkidir.
Genel olarak dekar başına 400 g tohumluk (m²’de 60-100 bitki) ve 4 kg saf azot içeren gübre kullanılarak ekim makinesi ile sıraya ekim yapılır.
Su stresine maruz kaldığında meyve verimi azalırken, uçucu yağ içeriği ve karvon oranı artış gösterir (Laribi vd., 2009).
Özellikle Mycocentrospora acerina ve Sclerotinia sclerotiorum gibi funguslar, yağışların fazla olduğu ve yüksek azotlu gübrelemenin yapıldığı mevsimlerde, yatmanın da etkisiyle, büyük verim kayıplarına neden olur.
Bu nedenle bitkilerde yatmaya neden olacak (yüksek azot dozları ve yoğun bitki sıklığı gibi) uygulamalardan kaçınılmalıdır.
Kuzey Avrupa ülkelerinde ortalama meyve verimi 150 kg/da ve uçucu yağ verimi %4’tür (Kersthold vd., 1997).
