Familyası: Polygonaceae
Cinsi: Fagopyrum
Kültür türleri: Karabuğdayın en önemli iki kültür türü yaygın karabuğday (Fagopyrum esculentum Moench.) ve Tatar karabuğdayı (Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn.)’dır. Diğerine göre daha verimli ve daha iri taneli olan, tohum kabuğu daha kolay soyulan ve daha lezzetli kabul edilen yaygın karabuğday daha çok tercih edilir.
Bitkisel özellikleri:
Karabuğday (2n = 16), otsu yapıda ve tek yıllık bir kültür bitkisidir. Karabuğday bitkileri 60–120 cm arasında boylanır. Dallarında üçgen benzeri yaprakları ve beyazdan kırmızıya kadar değişen renklerde çiçekleri vardır. Aromatik çiçekleri bal arıları için polen ve nektar kaynağıdır. Tohumları üçgenimsi şekilli ve grimsi kahverengi olup 1000 tane ağırlığı 25–35 gramdır. Tohum kabuğu (testa) üzerindeki kavuz/kabuk (perikarp) soyulduğunda “groat” adını alır.
Besin değeri ve kullanım alanları:
Karabuğday tanelerinde ortalama %55–75 karbonhidrat, %10–13 protein, %10–12,5 lif, %1,5–5 yağ, %1,5–2,5 mineraller ve %10–13 su bulunur. Karabuğday proteininin biyolojik değeri %90’ın üzerindedir. Bu değer, anne sütü ile yumurta proteininin sahip olduğu %100 biyolojik değere çok yakındır. Karabuğday unundan yapılan ve gluten içermeyen ekmek, makarna, tarhana, erişte ve unlu mamuller bilhassa çölyak hastaları için temel gıda ürünüdür.
Üstelik antioksidan etkisi güçlü rutin gibi fenolik maddeler içerdiğinden, katıldığı gıdaları oksidasyona karşı korur. Ayrıca kanda kötü kolesterol miktarını ve yüksek kan basıncını azaltır. Kabuğu soyulmuş (groat) ve yağda kavrulmuş (kasha) kahvaltılık gevrekleri sevilerek tüketilir. Çiçekleri bal arıları için nektar, tohumları insanlar ve hayvanlar için besin, yeşil aksamı hayvanlar için silaj ve tarım toprakları için yeşil gübre kaynağıdır.
Karabuğday yetiştiriciliği:
Ilıman ve nemli ekolojilere çok iyi uyum sağlamış olan karabuğday hem kurağa hem de soğuğa karşı oldukça hassastır. Vejetatif büyüme evresinde hava sıcaklıkları 3 °C’nin altına düştüğünde soğuktan zarar görmeye başlar. Çıkıştan olgunlaşmaya kadar geçen sürede 1000–1200 °C toplam sıcaklığa ihtiyaç duyar. İlkbahar geç donları geçtikten sonra klasik tahıl mibzeri ile 3–4 cm derinlikte ve 20–25 cm sıra aralığında dekara 8–12 kg tohum atılarak ekilir (Yavuz vd., 2016; Katar ve Katar, 2017).
Ekimden önce veya ekim sırasında toprağa 20 kg/da 20-20-0 kompoze gübresi verilir. Çiçeklenme ve tohum bağlama devresinde kuraklık yaşanıyorsa mutlaka sulanmalıdır. Karabuğday, çıkış yaptıktan 3–3,5 ay sonra olgunlaşmaya başlar. Tanelerin dörtte üçü koyulaştığında biçerdöver ile hasat edilir. Kuru tarım koşullarında ortalama 75–150 kg/da ve sulu koşullarda bunun en az iki katı verim verir. Türkiye’de karabuğdayın “Güneş” ve “Akdaş” adlarıyla iki tescilli çeşidi bulunmaktadır.
Konya ekolojik şartlarında Güneş çeşidi ve Eskişehir ekolojik şartlarında Akdaş çeşidi daha yüksek verimli bulunmuştur. Karabuğday, klasik tarım ürünlerine alternatif olarak üreticisine iyi gelir kaynağı olabilecek bir üründür.
