Familyası: Chenopodiaceae.
Cinsi: Chenopodium.
Kültür türü: Chenopodium quinoa Willd.
Ticari olarak kullanılan organı: Tohum.
Besin değeri ve kullanım alanları:
Kinoa tohumunda ortalama %66 karbonhidrat, %15 protein (lisin, metionin ve histidin bakımından zengindir), %6 yağ, %4 mineraller, %3 lif ve %12 su bulunur. Saponin, fitik asit ve tripsin inhibitörlerinin varlığı besin değerini düşürür. Isıl ve ıslatma işlemleri sonucunda bu bileşenler inaktif olabilmektedir.
Kinoa, Aztek ve İnkaların başlıca besin maddesini oluşturmuş ve “tahıl ana” olarak isimlendirilmiştir.
Kinoa tohumları işlenerek ekmek, makarna, erişte, bulgur ve diğer tüm unlu mamullerin yapımında, buğday veya diğer tahılların unları ile karıştırılarak kullanılır. Kinoanın en önemli özelliklerinden birisi de karabuğday gibi gluten içermemesi nedeniyle çölyak hastaları için uygun bir besin kaynağı oluşudur (Demir ve Kılınç, 2016).
Tohum kabuğunda saponin maddesi (%0,02-7) bulunduğundan kabuk ayırma ve yıkama işlemi yapılmadan tüketilmemelidir.
Bitkisel özellikleri:
Kinoa (2n = 4x = 36), otsu yapıda ve tek yıllık bir kısa gün bitkisidir. Oldukça güçlü bir kök sistemine sahiptir.
Dik büyüyen sapları, alternatif dizilişli, loblu/dişli ve genellikle üçgen şeklinde geniş yaprakları ve salkım şeklinde çiçek topluluğu vardır. Çiçekleri yüksek oranda kendine tozlaşır ve döllenir.
Salkım üzerinde kümeler hâlinde oluşan tohumlarının 1000 tane ağırlığı 2-5 g arasındadır. İri taneli kinoa tohumlarının pazar değeri daha yüksektir.
Kinoa tohum renkleri beyaz, sarı, kırmızı, mor, kahverengi ve siyah olabilmektedir. Tohum kabuk rengi koyulaştıkça antioksidan etkisi artar.
Kinoa yetiştiriciliği:
Kinoanın kökeni Güney Amerika olup, Bolivya ve Peru’da 5.000 yıldan beri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Günümüzde başta Güney Amerika ülkeleri olmak üzere hemen her kıtada kültürü yapılmaktadır.
Tarım alanlarında yaygın bir yabancı ot olan sirken (Chenopodium album) ile yakın akrabadır. Kinoa, marjinal tarım alanlarında başarıyla yetiştirilebilir.
Özellikle verimsiz ve kireçli tarım alanları için uygun bir bitkidir; kurağa ve tuzluluğa da oldukça dirençlidir. Ancak düşük sıcaklık, yüksek nem ve yetersiz güneşlenme kinoanın büyüme ve gelişmesini sınırlayan faktörlerdir.
Türkiye’de kinoa tarımına 2010’dan sonra başlanmasına rağmen ekim alanları ve üretimi hızla artmaktadır.
Türkiye’de Milli Çeşit Listesi’nde kayıtlı 5 adet kinoa çeşidi (Atlas, Carmen, Jessie, Pasto ve Riobamba) yer almaktadır. Üretim amaçlı seçilen çeşidin tohumları sertifikalı ve kabuğu soyulmamış olmalıdır. Kinoanın çoğaltım materyali tohumlarıdır.
Kinoanın ekim zamanı mart ve nisan aylarıdır. Klasik tahıl mibzeri ile 16-18 cm sıra arası ve 1-1,5 cm ekim derinliğinde, 1 kg/da tohum kullanılarak ekim işlemi yapılabilir.
Ekim işlemi sırasında toprağa 25 kg/da DAP ve 8-12 yapraklı evrede üst gübre olarak 10 kg/da üre gübresi verilir.
Bahar yağışlarının istenilen miktarlarda düşmediği kurak koşullarda yapılan sulamalar verimi artırır. Ekim yapıldıktan 4 ay sonra olgunlaşır ve biçerdöver ile hasat edilir.
Kinoanın tohum verimi, doğal yağışlarla beslenen tarım alanlarında 100-300 kg/da arasında değişmektedir.
