Familyası: Asteraceae (Compositae)
Cinsi: Stevia
Kültür türü: Stevia rebaudiana Bert.
Ticari olarak kullanılan organı: Yaprak (Folia Steviae)
Etkin maddeleri: Steviosid ve rebaudiosid gibi steviol glikozitleri
Kullanım alanları: Stevia (2n = 22), doğal şeker kaynağı olarak kullanılan otsu yapıda bir bitkidir. Yapraklarında şekerden 200-300 kat daha tatlılık sağlayan steviosid ve rebaudiosid-A gibi steviol glikozitleri bulunur. Stevia şekerinin glisemik indeksi düşüktür, çözünürlüğü yüksektir ve kalorisi azdır; bu nedenle diyabet ve obezite tedavilerinde önerilir.
Ekolojik isteği: Anavatanı Güney Amerika (Paraguay) olan stevia, kısa gün bitkisidir. Ilıman iklimlerde çiçeklenmesini kısa günlerde, vejetatif büyümesini ise uzun günlerde sürdürür. Akdeniz ikliminde bahar mevsiminde dikildiğinde uzun günlerin yaşandığı yaz mevsiminde vejetatif olarak büyürken, kısa günlerin başladığı güz mevsiminde çiçeklenmeye başlar (Uçar Sözmen, 2015; Turgut vd., 2018). Stevia ılıman ve güneşli iklimlerden hoşlanırken, aşırı soğuk ve aşırı sıcak koşullarda zarar görür. Stevia için ideal ortam sıcaklığı, fide döneminde 15-20 °C, bitki gelişim döneminde ise 25-30 °C’dir. Organik maddesi fazla, kumlu-tınlı, süzek, geçirgen ve hafif alkali yapılı topraklarda daha iyi gelişir. Ülkemizde en iyi uyum sağladığı bölgeler Akdeniz, Ege ve Güney Marmara’dır. Kışları çok sert ve uzun geçen, toprağı aşırı asitli ve tuzlu olan bölgeler stevia yetiştiriciliğine uygun değildir.
Stevia yetiştiriciliği: Otsu yapıda çok yıllık bir bitki olan stevyanın çoğaltımı, tohumlarından yetiştirilen fideler veya çeliklerinden köklendirilen fidanlar ile yapılır. Kendine uyumsuzluk nedeniyle yüksek oranda yabancı döllenmeye ihtiyaç duyar. Bin tane ağırlığı 0,15-0,30 g arasında değişir ve çimlenme oranı çok düşüktür, bu yüzden tohumları doğrudan tarlaya ekilmez. Stevia tohumları fide yastıklarında 25 °C’de tutulur ve sisleme şeklinde sulanırsa, çimlenip tarlaya şaşırtılabilecek boya (8-10 cm) ulaşması 2-3 ay sürer. Elde edilen fideler, ilkbahar geç donları geçtikten sonra 45-60 x 25-30 cm aralıklarla tarlaya dikilir ve damla sulama sistemi ile sulanır (Gedik ve Tansı, 2017). Güzün son biçim yapıldıktan sonra bitkilerin üzeri toprakla kapatılarak kış soğuklarından zarar görmesi engellenir.
Biçim ve kurutma: Steviol glikozitleri çiçeklenme ile birlikte hızla azaldığından, stevia bitkisi çiçeklenme devresinden hemen önce toprağın 10 cm üzerinden biçilerek hasat edilmelidir. Eğer fide halindeyken çiçeklenme olursa, çiçek sapları kesilerek uzaklaştırılmalıdır. Vejetatif büyüme devresini uzatan uzun gün koşulları, yaprak verimini ve glikozit içeriğini artırır (Brandle vd., 1998). Kışları sert geçen karasal iklim bölgelerinde stevia tek yıllık, Akdeniz gibi ılıman iklimlerde ise çok yıllık (>4 yıl) olarak yetiştirilebilir. Sulama ve gübrelemeye bağlı olarak karasal iklimde 1, ılıman iklimde 2-3 defa biçim yapılır. Biçim sayısına bağlı olarak 1,5 ton yaş ve 500 kg/da kuru yaprak verimi elde edilebilir. %4-20 steviol glikozitleri içeren kuru stevia yapraklarından elde edilen özüt, konsantre edilip kurutma ve kristalizasyon işlemlerine tabi tutularak >%95 saflıkta stevia şekeri üretilir.
