Familyası: Oleaceae.
Cinsi: Jasminum.
Kültür türleri: Dünyada Asya, Afrika ve Avustralya kıtalarında doğal olarak yetişen 200 kadar yasemin türü vardır. Uçucu yağ için kültürü yapılan üç önemli yasemin türü vardır:
Jasminum auriculatum (Hint yasemini).
Jasminum grandiflorum (İspanyol yasemini).
Jasminum sambac (Arap yasemini).
Peyzaj amaçlı yasemin türleri: Adi yasemin (J. officinale), kış yasemini (J. nudiflorum) ve İtalyan yasemini (J. humile).
Bitkisel özellikleri: Yasemin, yayılicı ve tırmanıcı yapısı olan ve bazı türleri yıl boyunca her daim yeşil kalan çok yıllık bir aromatik bitkidir. İki veya daha fazla yaprakçıktan oluşan bileşik yapraklara sahiptir. Çiçeğinde 4-9 arasında beyaz, sarı ve bazen kırmızımsı renklerde çok hoş kokulu petal yapraklar bulunur. Tek bir çiçek ortalama 2,5 cm çapındadır. 2500’den fazla çiçek ancak 1 kg kadar gelir. Çiçekler sabah erken saatlerde açmaya başlar ve iklime göre öğle saatlerine kadar devam eder.
Ticari olarak kullanılan organı: Çiçek (Flos Jasmini).
Etkin madde: Terpen(oit)ler.
Temel uçucu yağ bileşenleri: Benzil asetat, benzil alkol, linalool vd.
Tıbbi değeri ve ticari kullanım alanları: Parfüm, kozmetik, aromaterapi vd. Yasemin uçucu yağının en önemli koku bileşeni %80’e yakın oranda bulunan benzil asetattır. Fransa’nın parfüm vadisi olan Grasse’de üretilen yasemin (Jasminum grandiflorum) esansı ve absolütü dünyaca ünlü Chanel N° 5 parfüm harmanına katılmaktadır (30 mL’lik bir N° 5 şişesindeki parfüm harmanında yaklaşık 1000 adet yasemin çiçeğinden elde edilen esans vardır). Yasemin yağının cinsel uyarıcı etki yaptığı, kas gevşetici olduğu, baş ağrısına, eklem ağrılarına ve romatizmaya iyi geldiği yönünde etnobotanik bilgiler vardır. J. sambac türünün çiçeklerinden ayrıca yasemin çayı ve yasemin şurubu da üretilmektedir.
Dünyada yasemin üretimi: Hindistan başta olmak üzere Güneydoğu Asya ülkelerinde, Fransa, İspanya ve İtalya başta olmak üzere Güney Avrupa ülkelerinde, Cezayir, Mısır ve Fas başta olmak üzere Kuzey Afrika ülkelerinde ve Avustralya’da yasemin yetiştiriciliği yapılmaktadır. Fransa’nın Grasse kentinde yasemin üretimi 17. yüzyıldan itibaren hızla artmış ve yasemin çiçeklerinden elde edilen enflaruj, pomat ve absolütü bugün de olduğu gibi yüksek kalitede parfümlerin yapımında kullanılmıştır.
Ekolojik isteği: Yasemin, tropikal ve subtropikal iklim bitkisidir. Büyümesi ve çiçeklenmesi sıcak ve güneşli günlerde hızlı, serin ve bulutlu günlerde ise yavaştır. Yasemin, düşük sıcaklıklara oldukça hassastır. 0 °C’nin altındaki sıcaklıklardan ciddi zarar görür. Yasemin, orta hafif ve nispeten derin yapılı topraklarda çok iyi yetişir.
Yasemin yetiştiriciliği: Yasemin, yaygın olarak çelik alma, yatırma veya çöğür üzerine aşılama yapılarak çoğaltılır. Tek yıllık, yarı odunsu sürgünlerden alınan 15-20 cm uzunluğundaki çelikler çok iyi köklenir. Dekara 350-450 adet köklü çelik 2 x 1,5 m sıklıkla dikilir. Daldırma yönteminde bahar aylarında odunlaşmamış uzun sürgünler yana doğru yatırılıp 5-10 cm kadar toprağa gömülür. Toprak altında kalan boğumların yaprakları sıyrılarak kök oluşumu teşvik edilir. Köklenen sürgünler ana bitkiden ayrılarak çoğaltma materyali olarak kullanılır. Ekonomik verim yağına üçüncü yıldan itibaren ulaşır. Her yıl güz mevsiminde çiçeklenme sona erdikten sonra veya bahar mevsiminde tomurcuklanma başlamadan önce gövdesi 1,5 m kalacak şekilde budanır. İyi bakılan bir yasemin plantasyonundan 15 yıl kadar ekonomik olarak faydalanılır. Yasemin, serin ve nemli bahar mevsiminde çiçeklenmeye başlarsa da en yoğun çiçeklenme sıcak ve güneşli yaz mevsiminde gerçekleşir. Yaklaşık 4 ay süren çiçeklenme sezonu boyunca, çiçekler günlük olarak sabah erken saatlerde (en geç saat sabah 10’a kadar) elle tek tek toplanır. Toplanan çiçekler serin ve gölge bir yere serilir ve aynı gün damıtılarak veya ekstraksiyona sokularak işlenir. Çiçek verimi, bakım ve iklim koşullarına bağlı olarak 500-1000 kg/da arasında değişir.
Yasemin çiçeklerinin ekstraksiyonu:
Yasemin çiçeklerinden distilasyon yapılarak uçucu yağı elde edilebilirse de uçucu yağ randımanı çok düşüktür. Bu nedenle yasemin çiçekleri yaygın olarak ekstraksiyon işlemi ile konkret ve konkret absolütü üretiminde kullanılır. Yasemin konkreti, yasemin çiçeklerinin petrol eteri ile üç defa yıkanması ve sonra vakumla petrol eterinin uçurulmasıyla üretilir. 1 ton çiçekten solvent ekstraksiyonu ile ortalama 3 kg konkret, 3 kg konkretten de etil alkol ekstraksiyonu ile ortalama 1,5 kg absolüt elde edilir. Yasemin absolütünün temel koku bileşeni %5-30 arasında değişen benzil asetattır. Bunun dışında benzil benzoat, fitol, isofitol, fitol asetat, metil jasmonat, jasmon ve linalool de bulunur. Yasemin pomadı, hayvansal yağların kullanıldığı enflaruj (soğuk yağ ekstraksiyonu) yöntemi ile elde edilir. Enflaruj plakaları üzerine yerleştirilen yasemin çiçekleri her 24-48 saatte bir değiştirilir. Kokuya doyan hayvansal yağlar cam plaka üzerinden spatula ile sıyrılarak alınır ve etil alkol ekstraksiyonuna tabi tutulur. Etil alkol vakumlu evaporatörde uçurularak pomad absolütü elde edilir. Soğuk yağ adsorbanı ile yasemin çiçeklerinden anfloranj yağı elde edilmesine dönük bir araştırmada (Soe’eib vd., 2016); 1:1 oranında bitkisel ve hayvansal yağ karıştırılıp 60 °C’ye kadar ısıtılmış ve 15 dakika kadar karıştırılmıştır. Daha sonra bu karışıma benzoat eklenerek 2 saat kadar daha karıştırmaya devam edilmiştir. Bu şekilde hazırlanan adsorban şasi (50 cm x 40 cm x 5 cm) üzerine serilip yüzeyine 1 kg çiçek yerleştirilmiştir. Deflaruj işlemi her 24 saatte bir yapılarak 1, 3, 5, 7, 9 ve 11 gün boyunca devam etmiştir. Temas zamanı bittiğinde sıyrılan kokulu yağ (pomad) 1:1 oranında alkol ile 24 saat soğutucuda tutulmuştur. Daha sonra alkollü pomad filtre kâğıdından süzülmüş ve vakum altında distillenerek alkolden arındırılmıştır. Sonuç olarak, 5 gün boyunca her gün taze çiçeklerle değiştirilen pomad yağlarından daha yüksek verimlilikte (%0,9) pomad absolütü elde edilmiştir.
