TANIMI VE YAŞAYIŞI
Yeşilkurt [Helicoverpa armigera (Hbn.)] ergini, 35-40 mm kanat açıklığında bir kelebektir. Ön kanatlar erkeklerde grimsi yeşil, yeşilimsi devetüyü veya zeytin yeşili, dişilerde ise kızılımsı kahverengine yakın sarımsıdır. Ön kanatlar üzerinde biri böbrek diğeri daire şeklinde iki leke vardır. Arka kanatlar bej veya sarımsı renkli olup, kanat uçlarına doğru geniş ve siyah renkli birer bant bulunur. Antenler kıl şeklinde ve az tüylüdür. Baş ve toraks, ön kanatların renginde tüylerle örtülüdür. Abdomende bulunan kıllar baş ve torakstakilerden daha açık renkli ve kısadır. Yumurtalar 0.5-0.7 mm çapında, krem renkli ve üstten hafifçe bastırılmış küre şeklindedir. Üzerinde zunlamasına yerleşmiş çıkıntılar vardır. Yumurtadan yeni çıkmış larvaların boyları 1.5-2.0 mm, kirli beyaz renkli ve çok kıllıdır. Bu kıllardan baş ve protoraksda bulunanların rengi siyahtır. Larvanın üst kısmında yeşil, kahverengi ve sarı renkte bantlar yer alır. Yanlarda da sarı renkli birer bant daha bulunur. Larva yumurtadan ilk çıktığında şeffaf, soluk grimsi yeşil renktedir. Baş ise koyu siyahımsı kahverengidir. Dönemler ilerledikçe vücut üzerinde uzunlamasına bant şeklinde, değişik renk ve tonlarda lekeler oluşur. Larvaların rengi beslendiği ortama göre de değişiklik gösterebilmektedir. Toplam 6 larva dönemi geçiren yeşilkurtun son dönem larvası 3-4 cm boyundadır. Son dönem larva yeşil, kahverengi veya turuncu rengin değişik tonlarındadır. Gelişmesini tamamlayan larva toprakta 1-6 cm derinlikte pupa olur. Pupa 20-23 mm boyunda ve 5 mm eninde önceleri yeşil, daha sonra kızıl kahverengine döner. Yeşilkurt kışı diyapoz halinde pupa olarak geçirir. Çukurova’da erginler nisan ayı başından itibaren çıkmaya başlar. Gece aktif olup çiftleşme ve yumurtlama gece olur. Yeşilkurt ergin uçuşları ayın fazları ile ilişkilidir. Ergin popülâsyonu dolunay döneminde en düşük seviyede iken, karanlık döneminde tepe noktasına ulaşmaktadır. Bir dişi 7-16 gün süren yaşam süresinde 400-2200 adet yumurta bırakabilir. Ergin yumurtalarının büyük bir bölümünü pamuk bitkisinin topraktan itibaren ikinci yarısında bulunan yaprak, tarak ve diğer generatif organlara teker teker bırakır. Yumurtaları yaz aylarında 3 günde açılmaktadır. Aynı yere yan yana birden fazla yumurta bıraktığı da görülmektedir. Yumurtadan yeni çıkan larva yaprak epidermisini yiyerek çok kısa bir süre beslendikten sonra başta tarak olmak üzere diğer generatif organlara geçerek beslenmeye devam eder. Bu nedenle de ilk dönem larvalar genellikle bitkinin üst kısımlarında bulunmaktadır. Larva büyüdükçe pamuk bitkisinin alt kısımlarına doğru iner. Larva genel olarak generatif organlarda beslenmektedir. Gelişmesini 6 dönemde tamamlayan larvanın toplam gelişme süresi yaz aylarında 10–15 gündür ve 3’ü pamukta olmak üzere 5 döl vermektedir. İlkbaharda ilk dölünü geliştirdiği bitkiler ile pamuktan sonra sonbaharda kışlayacak pupalarını oluşturan larvaların beslendiği konukçu bitkiler zararlının ekolojisinde önem taşımaktadır.
ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI
Yeşilkurt, tarak ve kozalarda beslenerek zarar yapan ve doğrudan ürünü etkileyen önemli bir pamuk zararlısıdır. Genç dönem larvalar yapraklarda beslenirse de bu zarar önemli değildir. Larvaların beslendiği tarakların brakte yaprakları, bu zararlıya özgü bir şekilde dışarıya doğru açılır.. Zararlı taraklarda delik açarak zararlı olmaktadır. Daha sonra zarar görmüş bu taraklar dökülür. Larvalar çiçeklerde de beslenirler. Zarar gören bu çiçeklerden koza oluşmaz. Zararlının larvaları geliştikçe pamuk bitkisinde üstten aşağıya doğru inerek tarak, çiçek ve kozalarda beslenir , zarar görmüş kozalar açılmaz, zamanla kurur veya saprofit fungusların etkisiyle çürür. Ülkemizde pamuk yetiştirilen bütün bölgelerde görülmektedir.
KONUKÇULARI
Polifag bir zararlıdır. İlkbaharda zararlının ilk dölünü geliştirdiği bitkiler, ayçiçeği, soya, pamuk, yerfıstığı, nohut, mısır, bamya, patates, domates, patlıcan, fasulye, ak kazayağı ve pis kokulu kazayağıdır. Sonbaharda, kışlayacak pupalarını meydana getiren bitkiler ise, lahana, karnabahar, fasulye, biber, patlıcan, ıspanak, bamya, mısır, semizotu, ebegümeci, köpek üzümü, akkazayağı, sirken ve ısırgandır.
DOĞAL DÜŞMANLARI VE ETKİNLİKLERİ
Predatörleri: Chrysoperla carnea (Steph.) (Neur.: Chrysopidae) Campylomma diversicornis Reuth. (Hem.: Miridae) Geocoris pallidipennis (C.) (Hem.: Lygaeidae) G. megacephalus (R.) (Hem.: Lygaeidae) G. arenarius (Jack.) (Hem.: Lygaeidae) Piocoris luridus Fieb. (Hem.: Lygaeidae) Orius niger (W.) (Hem.: Anthocoridae) O. minutus (L.) (Hem.: Anthocoridae) O. horvathi (Reut.) (Hem.: Anthocoridae) Nabis pseudoferus Rm. (Hem.: Nabidae) Deraeocoris pallens Reuth. (Hem.: Miridae) D. serenus Dgl. Sc. (Hem.: Miridae) Scymnus interruptus (Gze.) (Col.: Coccinellidae) S. apetzoides (Copra) (Col.: Coccinellidae) S. apetzi (Mulsant) (Col.: Coccinellidae) Parazitoitleri: Apanteles glomeratus (L.) (Hym.: Braconidae) Diedegma sp. (Hym.: Braconidae) Habrobracon hebetor Say. (Hym.: Braconidae) Cotesia ruficrus Haliday (Hym.: Braconidae) Chelorus osculator Panzer (Hym.: Braconidae) Microplitis rufiventris Kok. (Hym.: Braconidae) Hyposeter didymator (Thbg.) (Hym.: Ichneumonidae) Ichneumon sarcitorius L. (Hym.: Ichneumonidae) Conomorium patulum Walk. (Hym.: Pteromalidae) Trichogramma evanescens West. (Hym.: Trichogrammatidae) T. turkestanica M. (Hym.: Trichogrammatidae) Telenomus minimus K. (Hym.: Trichogrammatidae) Hastalık etmenleri: Bacillus thuringiensis Berliner (Bakteria : Bacillaceae) B. cereus Frank. (Bakteria : Bacillaceae) Aspergillus flavus (Deut.: Moniliales) Aspergillus parasiticus (Deut.: Moniliales) Aspergillus niger (Deut.: Moniliales) Rhizopus sp. (Phycom.: Mucoarales) Yeşilkurt’un etkili pek çok doğal düşmanı bulunmaktadır. Yeşilkurt ve diğer zararlılara karşı yapılan kimyasal mücadele doğal düşmanların etkinliğini önemli ölçüde azaltmaktadır. İlaçlama yapılmayan tarlalarda larvaların parazitlenme oranı %60’a kadar ulaşabilmekte, diğer doğal düşmanların etkisiyle bu oran daha da artmaktadır. Predatör türlerden C. carnea zararlının her dölünde, C. diversicornis ise özellikle mevsim sonuna doğru önemli bir baskı unsurudur. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, parazitoit ve patojenlerin zararlının pamuktaki birinci dölünde %25, ikinci dölünde %48 etkili olabildikleri belirlenmiştir. Çukurova’da en önemli parazitoiti Apanteles sp.’dir. Bu parazitoit türü mevsim başından sonuna kadar Yeşilkurt larvalarında değişik oranlarda parazitlenme yapar.
MÜCADELESİ
Kültürel Önlemler
– Zararlı yoğunluğunu düşürmek amacıyla hasattan sonra pamuk tarlaları geciktirilmeden sürülmelidir. Böylece gelecek yıla geçecek olan larvaların besin kaynağı ortadan kaldırılmış dolayısıyla da popülâsyon azaltılmış olur.
– Glandlı ve gossypiol oranı yüksek çeşitler tercih edilmelidir.
Biyolojik Mücadele
Ülkemizde henüz etkili bir biyolojik mücadele yöntemi uygulanmamasına karşın, çok sayıdaki doğal düşmanlarını korumaya ve desteklenmesine yönelik önlemlerle zararlı popülâsyonu baskı altında tutulabilir. Ancak epidemi yıllarında bu doğal düşmanlar zararlıyı baskı altında tutmakta yetersiz kalabilmektedir.
Kimyasal Mücadele
İlaçlama zamanı
Sürveye taraklanma döneminde başlanır. Yumurta popülâsyonunun artmaya başladığı ve ayın karanlık veya karanlığa yakın dönemlerinde haftada iki kez, bunun dışında ise haftada bir kez örnekleme yapılır. Örnekleme için 50 dekarlık pamuk tarlası bir ünite kabul edilir ve yaklaşık olarak birbirine eşit üç bölüme ayrılır. Her bölümde rasgele seçilen 3 m sıra uzunluğundaki tüm bitkiler kontrol edilerek Yeşilkurt yumurta ve larvaları sayılır ve 3 m’lik sıra uzunluğunda ortalama 2 larva bulunduğunda ilaçlı mücadeleye karar verilir. Ancak, temel gelişme dönemi olarak adlandırılan bu dönemde, zararlının birinci dölüne karşı yapılacak ilaçlamalarda, bitkinin yeni taraklar oluşturarak kendisini yenileme özelliği ve doğal düşman durumu göz önüne alınarak, ilaçlamaya karar verilmelidir. Bırakılan yumurta sayısı arttığı sürece ilaçlama yapılmamalıdır. Ancak bu süre Yeşilkurt larvalarının çok fazla büyümesine olanak verecek kadar uzun olmamalıdır. İlaçlı mücadelede en iyi etkiyi elde etmek için her dölde yumurtadan yeni çıkmış larvaların çoğunlukta olduğu dönem iyi belirlenmelidir. Larvalar gündüzleri genellikle tarak, çiçek ve koza içinde beslendiği için ilaçlama sabah erken saatlerde veya akşam geç saatlerde yapılmalıdır.
Kullanılacak bitki koruma ürünleri ve dozları
Bakanlık tarafından yayınlanan “Bitki Koruma Ürünleri” kitabında tavsiye edilen bitki koruma ürünleri ve dozları kullanılır.
Kullanılacak alet ve makineler
İlaçlamada, hidrolik tarla pülverizatörü, sırt pülverizatörü (mekanik, otomatik, motorlu) veya sırt atomizörü kullanılır.
İlaçlama tekniği
İlaçlar, çiğ kalktıktan sonra ve rüzgârsız saatlerde yapılmalıdır. Aletin memesinden çıkan sıvının iyi bir dağılım ve kaplama sağlayabilmesi için sıra üstü memelerinin bitki tepesinden 30 cm kadar yüksekte bulunması gerekir.
Ruhsatlı Bitki Koruma Ürünü
