TANIMI VE YAŞAYIŞI
Patates çürüklük nematodu (Ditylenchus destructor
Thorne)’nun dişisi 0.7 mm, erkeği 1 mm boyunda ve ipliksi formdadır. Nematodun
bütün dönemleri genellikle konukçusu içinde bazen de etrafındaki toprakta
bulunabilir. Aynı cinse bağlı olan Soğan-sak nematodu [D.dipsaci (Kühn)]
patates yumrusunda benzeri zararlar meydana getirmektedir. Bu iki nematod türü,
genel morfolojik yapı olarak birbirine benzemekle birlikte biyolojik olarak
birbirinden farklı özellikler gösterirler. İç parazit (endoparazit) olan ve
konukçularının toprak altı kısımlarında bulunan Patates çürüklük nematodu,
bitkideki canlı dokularda veya saprofit olarak funguslarla beslenebilir.
Patates çürüklük nematodunun az sayıda ırkı mevcuttur. Nematod yumağı
oluşturmaz, dayanıklı dönemi yoktur, kuruluğa toleransı azdır. Çoğunlukla,
depolanan tohumluklarda ve toprakta kalan bulaşık yumrularda kışlar. Bazen
topraktaki funguslarda ve konukçusu olduğu yabancı otlarda da canlı kalabilir.
Elverişsiz koşullarda, toprakta yumurta halinde de kışı geçirebilmektedir.
Patates çürüklük nematodu -28°C’ye kadar canlılığını sürdürebilmekte ve 5-
18°C’de değişen sıcaklıklarda 18-60 günde gelişmesini tamamlamaktadır.
Enfeksiyon en çok 15–20°C’de ve %90–100 orantılı nemde olmaktadır. Ayrıca
nematod %40’dan aşağı orantılı nemde yaşayamamaktadır.
ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI
Patates çürüklük nematodu, patates yumrularına
lentiseller ve göz yakınlarından girer. Başlangıçta kabuk kaldırıldığında belli
olan küçük, parlak, beyaz, unumsuveya tebeşir gibi beslenme cepleri denilen
lekeler görülür. Burada bir veya birkaç nematod bulunur. Bu lekeler nematodun
üremesi ve sağlam dokuyu bulaştırması ile büyür, birbiri ile birleşir. Kabuk
altında kuru, granüler dokudan oluşan bal peteği görünüşünde, çok sayıda
nematodun bulunduğu açık kahverengi lezyonlar ve bütün yumruyu saran koyu
kahverengi nekrotik lekeler meydana gelir. Dokular kurur, büzülür ve çatlar,
kabuk, kâğıt veya deri gibi bir hal alır. Nematodun giriş yaptığı bölgelerden
sekonder mikroorganizmalar yumruya bulaşır. Bu durumda renk siyahtır. Eğer
yumruya yalnız nematod bulaşmışsa, bulaşık sahada hafif çukur lezyonlar görülür
ve kabuk rengi daha koyudur. Bulaşık bir yumruda nematodlar ve yumurtaları, beyazımsı
un gibi dokuda lezyonun kenarında yoğunlaşmışlardır.Ölü dokuda ender olarak çok
az nematod bulunur. Ancak nematod, yumrunun rutubetli ölü dokusunda gelişen
fungus miselleri ile de beslenebilmektedir. Bulaşık yumrular eğer nemli
koşullarda saklanırsa genel bir çürüme meydana gelir ve yanındaki yumruları
bulaştırır. Bulaşık yumruda su miktarı düşer ve nişasta miktarı da daha azalır.
Nişasta nematod tarafından salgılanan amilaz ile eriyen şekere dönüşür. Bu
durum diğer patojenlerin gelişmesine neden olur. Yukarıda anlatılan ve Patates
çürüklük nematodu tarafından oluşturulan yüzeysel lezyonlara benzemeyen, bütün
patates yumrusunu kaplayabilen derin lezyonlar ise Soğan-sak nematodu tarafından
meydana getirilir (Bkz. Soğan-sak nematodu). Soğan-sak nematodu ile bulaşık
dokular süngerimsi sarıdan kahverengiye kadar değişen renktedir. Genellikle
yumruda çatlama görülmez. Soğan-sak nematodubitkinin toprak üstü aksamında
zararlıdır. Bitkide tipik bodurluk, kalınlaşma ve çarpıklıklar meydana getirir.
Yumruda herhangi bir zararı görülmez. Hâlbuki, Patates çürüklük nematodu çok
ender olarak konukçusu olduğu bitkilerde yaprak simptomları gösterir; zararını
yumru, stolon ve sak kaidesinde meydana getirir. Patates çürüklük nematodu ve
Soğan-sak nematodu nedeniyle meydana gelen çürüme, fungusların etkisiyle artar.
Patates çürüklük nematodunun süsen ve lale soğanındaki belirtisi ise genellikle
soğanın alt kısmından başlar, daha sonra etli kısma geçer ve gri siyah
lezyonlar meydana gelir. Yoğun bulaşık soğanların kökleri siyah olup yapraklar
zayıf gelişir ve uçları sararır. Bu nematodun hasat zamanı tarladaki zararı
%20’ye kadar çıkabilmektedir. Uygun olmayan depolama koşullarında zararı çok
daha fazla artmaktadır. Ülkemizde ilk defa Söğütlü (Erzurum)’de saptanmıştır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi hariç tüm bölgelerde bulunmaktadır. Sertifikalı
tohumluk kullanımı ve depolama koşullarının iyileştirilmesi sonucunda ülkemizde
yaygın olarak görülmemektedir.
KONUKÇULARI
Patates çürüklük nematodunun başta patates
olmak üzere nohut, havuç, hayvan bezelyesi, yer fıstığı, domates, hıyar ve sarımsak
konukçularıdır. Soğan ve turp ise konukçusu değildir. Süsen, lale, glayöl,
dalya gibi süs bitkileri ile kırmızı tırfıl (Macar üçgülü) (Trifolium
pannonicum Jacq), sürünücü tırfıl (Aküçgül) (T.repens L.) da konukçusudur.
Yabancıot konukçuları ise tarla nanesi (Mentha arvensis L.) ve tarla eşek
marulu (Sonchus arvensis L.)’dur. Bu nematodun 8 takımda, 48 fungus cinsinin 64
türünde beslendiği ve ürediği saptanmıştır.
MÜCADELESİ
Karantina Önlemleri
─ Patates çürüklük nematodu karantinaya tabi bir nematod olduğundan,
bulaşık üretim materyalinin temiz bölgelere taşınmasını önleyici karantina
yönetmeliğine titizlikle uyulmalıdır.
─ Patates çürüklük nematodu zararını tarlada vejetasyon süresi içinde
yaptığı gibi depolama süresi içinde ambarlarda da zararına devam etmektedir. Bu
nedenle herhangi bir bulaşıklığı belirlemek için yapılacak sürvey, tarla ve
depolarda olmak üzere iki bölümde yürütülmelidir.
─ Hasat zamanı tarla kontrollerinde yazlık hasattan sonra aynı yere kışlık
dikim yapılan yerler varsa, böyle tarlalar özellikle incelenmelidir.
─ Sürvey süresi içerisinde yapılan
incelemelerde Patates çürüklük nematodu saptanan tarlalarda bulunabilecek
yabancı otlar da laboratuvarda incelenmelidir.
Kültürel Önlemler
– Hasat edilmeyen bulaşık yumrular toplanıp
imha edilmelidir.
– Sertifikalı tohum kullanılmalıdır.
– Tohumluk patates
yumruları bulaşık olmayan tarlalardan alınmalı veya elle seçilmelidir.
Sertifikalı tohum kullanılmayacaksa tohumluklar mutlaka analiz ettirilmelidir.
– Serin ve kuru şartlarda depolama ile, yumru içinde nematodun üremesi ve diğer
yumrulara yayılarak bulaşması önlenir.
– Konukçusu olmayan (fasulye, mısır
gibi) bitkilerle 3–4 yıllık münavebe popülâsyonun azalmasında etkilidir.
–
Tarla nanesi, tarla eşek marulu gibi yabancı otlar bu nematodun konukçuları
olduğundan ot mücadelesine önem verilmelidir.
Kimyasal Mücadele
Kimyasal mücadele önerilmemektedir.
