Patates altın nematodu (Globodera rostochiensis Wollenweber) 

Patates beyaz kistnematodu (Globodera pallida Stone) (Tylenchida: Heteroderidae)

TANIMI VE YAŞAYIŞI

Patates kist nematodları (Globodera spp.) bitki kökleri üzerinde dikkatli bakıldığında görülebilen, türe göre değişen sarı veya krem renginde yuvarlak kistlerle tanınırlar. Kistlerin ortalama boyu 0.7 mm eni ise 0.6 mm’dir. Kistler, içi yumurta dolu olan ölü dişi vücudu olup, arka (posterior) kısmında çıkıntı yoktur. Erkekleri ince uzun iplik şeklindedir. Dayanıklı dönem olan kistler, toprakta konukçu bitkilerinin bulunmaması halinde, canlı yumurtaları yıllarca (10–30 yıl) toprakta muhafaza ederler. Uygun şartlar sağlandığında 2. dönem olarak yumurtadan çıkan larvalar kisti delerek toprağa geçer. Bu larvalar bitki köklerini enfekte eder ve kök için-de beslenerek 3. ve 4. dönem larva haline geçer, daha sonra ergin olurlar. Larvalar 10°C’de aktif hale geçer, en yüksek oranda kök enfeksiyonunu ise 16°C’de medyana getirirler. Ergin dişiler, kökler üzerinde, boyun kısımları kök içine gömülü vaziyette, vücut kısımları ise kökün dışında olarak beslenmelerine devam ederler. Başlangıçta armut şeklinde ve beyazımsı renkte olan dişiler daha sonraları yuvarlak bir şekil alarak renkleri koyulaşır; Patates altın nematodu (G.rostochiensis Wollenweber) altın sarısı, Patates beyaz kistnematodu (G.pallida Stone) ise krem rengine dönüşür. Dişiler öldükten sonra kist halini aldığında kahverengileşir ve toprağa dökülür. Patates üretilmesi için uygun olan kumlu, humuslu, %50–75 su kapasiteli topraklar, killi ağır topraklara nazaran nematod gelişmesi için daha uygundur. Patates kist nematodları yılda bir döl verir. Ancak popülâsyonları bir döl süresince 100 katı kadar artabilir. Toprakta patates yetiştirilmemesi halinde popülasyonu her sene %30–33 oranında azalıBitkiler 8 haftalık iken, çiçeklenme başlangıcı döneminde dişiler kökler üzerinde görülür, daha sonra kist haline dönüşerek toprağa dökülürler.

ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI

Konukçu bitkilerin kökünde nematodların beslenmesi sonucu, kökün iletim demetlerinde oluşan dev hücreler, bitkinin su ve besin alım düzenini bozar. Köklerde çatallanma, şişkinlik, kütleşme olur. Enfeksiyonun başlangıcında bitkilerin toprak üstü aksamında, ocaklar halinde zayıflama, gelişme geriliği, solgunluk görülür. Başlangıçtaki zararı dikkat çekici olmayan kist nematodları, patates üretimi devam ettiği takdirde üründe önemli oranda azalmalara neden olmaktadırAvrupa’da ekonomik zarar eşiği, 8 yumurta/g toprak olarak saptanmıştır. Bu oranın 20 yumurta/g toprak olması halinde hektarda 2 ton ürün kaybı görülmektedir. Dünyanın patates yetiştirilen birçok yerinde mevcut olan bu nematodlar, 47 ülkede patatesin en önemli zararlısıdır. Avrupa Birliği tarafından patates hastalık ve zararlıları yönüyle direktif yayınlanan ve sıkı bir şekilde izlenen beş zararlı organizma bulunmaktadır. Bunlardan biri de Patates kist nematodları (Globodera pallida, G. rostochiensis)’dır Ülkemizde daha önce varlığı tespit edilmeyen karantinaya tabi Patates kist nematodları ilk kez 1985 yılında Bolu (Dörtdivan)’da ithal tohumluk dikilen bir tarlada, 2002 yılında da Bozdağ (İzmir-Ödemiş) patates ekiliş alanlarında tespit edilmiştir. Daha sonraki yıllarda yürütülen sürveyler sonucunda Konya, Afyon veSivas’ta rastlanmıştır. Ülkemizin dış karantina listesinde bulunan bu nematodlar patatesin çok önemli zararlılarındandır. Kistler, bulaşık toprakların insanlar, akarsular, kuşlar, rüzgar, tohumluk patatesler, diğer bitki kökleri ile toprak işleme aletleri veya paketleme materyalleri ile taşınması sonucunda bir yerden diğer bir yere yayılırlar.

KONUKÇULARI

En önemli konukçusu patatestir. Ayrıca domates, patlıcan gibi diğer Solanaceae türlerinde de beslendiği saptanmıştır.

DOĞAL DÜŞMANLARI VE ETKİNLİKLERİ

Pek çok kist nematodlarında endoparazitik funguslar, yumurta ve dişileri enfekte etmekte ve nematod çoğalmasını baskı altında tutmaktadır. Bunlardan bazıları Paecilomyces lilacinus (Thom) Nematophthora gynophila Kerry and Crump Cylindrocarpon destructans Scholten’dır. Dünyada ve ülkemizde saptanan bu fungusların patates kist nematodlarının biyolojik mücadelesinde kullanılmaları bugün için mümkün görülmemektedir.

MÜCADELESİ

Bu nematodlar patatesin çok önemli bir zararlısıdır. Bu nematodların yayılışını engelleyici tedbirlerin alınması, öncelikli olarak yapılması gereken bir mücadele yöntemidir. Kist nematodları ile mücadelede hiç bir yöntem tek başına tam olarak etkili olmamaktadır. Bu nedenle tüm mücadele yöntemlerinin birlikte uygulanması yararlı görülmektedir.

Karantina Önlemleri

Patates kist nematodları karantina listesinde olup, temiz bölgelere nematodun taşınmasını engelleyici yasal önlemler uygulanmaktadır. Bulaşık alanların belirlenmesi amacıyla yeşil aksam döneminde ve hasat sonrası dönemde kontroller yapılmalıdır. Bunun için aşağıdaki sürvey yöntemleri uygulanır. Dikim öncesi tarla kontrolleri: Özellikle patates tohumluğu yetiştirilecek tarlalardan, tohumlukların tarlaya ekiminden önce toprak örneği alınmalıdır. Alınan toprak örneği, birim sahayı tamamen temsil edebilecek nitelikte olmalıdır. Birim alan 0– 10 da olarak kabul edilmektedir. Birim alanın zikzak çizilerek 50 ayrı noktasından toprak sondası yardımı ile 0–10 cm toprak derinliğinden örnekler alınır. Her bir örneğin alındığı noktalar arası mesafe en fazla 15 m olmalıdır. Alınan toprak örnekleri paçal yapılarak 4–5 kg’ı ayrılır ve torba içine konularak etiketlenir. Laboratuvara getirilen örnekten 100 gr’lık üç alt örnek ayrılarak kist elde edilir. Laboratuvarda yapılan analizler sonucu temiz olan tarlalarda patates tohumluğu üretilmesine izin verilirYeşil aksam dönemi kontroller: Bu amaçla, bodurlaşma, çalılaşma, solgunluk ve sağlıksız gelişme gözlenen bitkilere öncelik verilerek patates bitkisinin çiçeklenme dönemine denk gelen haziran-eylül aylarında ekiliş alanlarının %1’ini temsil edecek şekilde toprak ve bitki örnekleri alınır. Her 20 dekar için 10 bitki köklenerek, kist varlığı yönünden kökler toprakları ile birlikte incelenir. Hasat sırasındaki kontroller: Hasat edilmiş ve edilmemiş yumruların kontrolleri şeklinde yapılır. Hasat edilmemiş tarlalarda 20 dekara kadar 20 ocak açılarak yumrular incelenir. Hasat edilen patates yığınlarından depo kontrollerinde olduğu gibi her 10 ton için 200 yumru incelenir. Hasat sonrası tarla kontrolleri: Hasat sonrası dönemde, Patates kist nematodları açısından olgunlaşan kistler toprağa dökülmüş olabileceğinden bu dönemde sadece toprak örnekleri dikim öncesi tarla kontrollerinde anlatıldığı şekilde alınarak analize tabi tutulabilir. İllerimizde sürveyler sırasında özellikle toprak örneklerinden kistlerin elde edilmesi ve tanınması zor ve uzmanlık gerektirdiğinden, sadece yeşil aksam döneminde bitkiler köklenerek gözle makroskobik kontrollerin yapılması ve kistlerin bulunup bulunmamasına göre sürvey raporlarının düzenlenmesi yeterlidir. Ülkemizde henüz bu nematodlar yayılış göstermediğinden patates yetiştirilen alanlarda sürveylere devam edilerek başka yerlere yayılıp yayılmadığı takip edilmelidir.

Kültürel Önlemler

– Sertifikalı tohum kullanılmalıdır. 

– Sertifikalı tohum kullanılmayacaksa ekilecek tohum mutlaka analiz ettirilmelidir. 

– Bulaşık alanlarda patates, domates ve patlıcan üretimi en az 8 yıl süre ile yapılmamalıdır. 

– Tuzak bitki (Solanum sisymbriifolium ) kullanarak nematod popülasyonu %70-80 oranında düşürülebilir. 

– Patates yetiştirilen yerde bulaşıklık tespit edildiğinde, hasat edilen yumruların yüzeyine yapışık olan topraklar yıkanarak veya fırçalanarak tamamen temizlenmelidir. Bu yumrular kesinlikle tohumluk olarak kullanılmamalıdır. 

– Bulaşık yerlerde kullanılan toprak işleme aletlerinin temizlenmeden kullanılmaması gerekir. 

– Patates kist nematodlarına karşı mücadelede, dayanıklı patates çeşitleri kullanılmalıdır. Maris Piper, granola, columbus, kenneber ve baraka çeşitleri patates kist nematodlarına karşı dayanıklı; dundrod, pentland javelin, navan, nicola ve fianna çeşitleri Patates sarı kist nematoduna yüksek dayanıklı; sante çeşidi ise Patates beyaz kist nematoduna kısmen dayanıklıdır

Kimyasal Mücadele

Fümigant etkili nematisitlerden biri ile dikim öncesi yapılacak toprak ilaçlaması, nematod popülâsyonunu azaltır.