Dut kımılı (Dolycoris baccarum)

Baklagil pentatomidi (Piezodorus lituratus)

TANIMI VE YAŞAYIŞI 

Mercimeklerde tebeşirleşme zararı 

Dut kımılı (Dolycoris baccarum L.) ve Baklagil pentatomidi (Piezodorus lituratus F.) tarafından meydana getirilmektedir. Dut kımılının tanımı ve yaşayışı: Erginlerde vücut yassıca ve geniştir. Toraksın üst yüzeyinde hakim renk açık vişne rengi olup, kirli sarımsı veya esmerimsi renktedir. Vücudun üzeri siyah nokta şeklinde çukurcuklarla kaplı, ayrıca seyrek tüylerle örtülüdür Antenler 5 segmentli olup, üzeri tüylüdür. İlk anten segmenti açık sarı, diğerleri siyah renklidir. Dişinin boyu ortalama 12 mm, erkeğin boyu ise 11 mm’dir. Yumurtaların rengi çoğunlukla kremimsi sarıdır. Bazen pembe renkli de olabilir. Yumurtalar fıçı biçiminde, alt ve üst tarafları birbirine yakın genişliktedir. Yumurta kabuğunun üzerinde değişik şekilli desenler bulunur. Dairesel şekilde yumurta kapağı vardır. Yumurtanın boyu ortalama 1.11 mm, eni 0.82 mm’dir. Yumurtalar yan yana ve bitişik sıralardan oluşan kümeler halinde bırakılır (Şekil 118b). Dut kımılı’nın 5 nimf dönemi vardır. İlk nimf dönemlerinde baş ve toraks siyah, abdomen ise açık sarı renklidir. Dönem ilerledikçe ergine benzemeye başlarlar. Vücut üzerinde tüyler vardır. Toraks ve abdomende her döneme özgü desenler bulunur. Dut kımılı, kış dönemini dağların yüksek yerlerinde başta kirpi otu, kirpi geven, geven, zırotu gibi çok yıllık bitki örtüsü ve taşların altında, toprak çatlakları içinde ergin dönemde geçirir. İlkbaharda havaların ısınması ile birlikte ortalama günlük sıcaklık 14°C üzerine çıktığı zaman kışlakları terk ederek ovalara iner, bir süre geniş yapraklı yabancı otlarda beslenir, nisan ayı ortalarında çiftleşmeye, yaklaşık bir hafta sonra da mercimeğin çiçeklenme döneminde yumurta bırakmaya başlar. Yumurtalar kümeler halinde yaprak, sap, çiçek ve meyve üzerine bırakılır. Bir yumurta kümesinde 14–42 yumurta bulunabilir. Yumurtalardan 12–15 gün sonra çıkan 1.dönem nimfler yumurta kabukları üzerinde veya yaprak üzerinde toplu olarak bulunur. 2. nimf dönemine geçtiklerinde dağılarak beslenmeye başlar. Tane oluşumu ile birlikte kapsül ve tanelerde beslenmeyi sürdürür ve hasat olgunluğu dönemine kadar 3., 4. ve 5. nimf dönemlerini geçirir. Hasat dönemine yakın yeni nesil erginler oluşur. Yılda 3-4 döl verirler Baklagil pentatomidinin tanımı ve yaşayışı: Vücut uzunluğu 10–12 mm’dir. Genel rengi açık veya koyu yeşil renkli olup, pronotum’un gerisi koyuca renklidir. Kızıl renkli formları da vardır. Vücudun üzeri küçük, derince noktalarla kaplıdır. Antenler kırmızımsı veya sarımsı renktedir. Hortum açık sarımsı renkte olup orta koksalara kadar uzanır. Vücudun alt tarafı ve bacaklar açık sarımsı veya yeşilimsi renktedir. Yumurtalar fıçı biçiminde olup kül renginde ve kirli beyaz enine çizgili desenlidir. Yumurta kabuğu dikenimsi çıkıntılarla kaplıdır. Yumurta kapağı dairesel şekildedir. Yumurtalar genellikle düzgün iki sıralı kümeler halinde bırakılır. Baklagil pentatomidi beş nimf dönemi geçirmektedir. Toraks ve abdomende her döneme özgü desenler bulunmaktadır. Nimf dönemi 24-38 gündür. Baklagil pentatomidi, kış dönemini dağların yüksek yerlerinde başta kirpi otu, kirpi geven, geven gibi çok yıllık bitki örtüsü ve taşların altında; toprak çatlakları arasında, bazen de ağaç kabukları altında eşeysel olgunluğa erişmemiş ergin dönemde geçirmektedir. İlkbaharda havaların ısınması ile birlikte kışlakları terk ederek mercimek alanlarına inmekte ve beslenme faaliyetine başlamaktadır. Bir müddet beslendikten sonra nisan ayı ortalarında çiftleşmeye, yaklaşık bir hafta sonra mercimeğin çiçeklenme döneminde, yumurta bırakmaya başlamaktadır. Yumurtalar iki sıralı kümeler halinde yaprak, sap, çiçek ve meyve üzerine bırakılır. Bir yumurta kümesinde genellikle 14 adet yumurta bulunabilir. Yumurtalardan iklim koşullarına bağlı olarak 10–20 gün sonra çıkan nimfler kabukları üzerinde veya yaprak üzerinde toplu olarak bulunurlar. 2. nimf dönemine geçtiklerinde dağılarak beslenme faaliyetine başlamaktadırlar. Tane oluşumu ile birlikte kapsül ve tanelerde beslenmeyi sürdürmekte ve hasat olgunluğu dönemine kadar 3., 4. ve 5. nimf dönemlerini geçirmektedirler. Hasat dönemine yakın yeni nesil erginler oluşmaktadır. 

ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI

 Nimf ve yeni nesil erginlerin mercimek tanelerinde yaptığı emgi sonucunda tanelerde krater ağzı gibi oluşumlar, büzülmeler gibi tane kabuğunda deformasyonlar meydana gelmektedir. Ayrıca emgi sonucu emgi yerinde tanenin kimyasal yapısı bozulmakta ve bu bozulma sonucunda “tebeşirleşme” adı verilen beyaz unsu bir yapı oluşarak tanenin kalitesi düşmekte ve çimlenme yüzdesi azalmaktadır. Tanede meydana gelen bu zararlanma mercimeğin iç ve dış piyasada pazar değerinin düşmesine neden olmaktadır. Tebeşirleşme etmenleri Türkiye’nin tüm bölgelerinde yaygındır. Tebeşirleşme zararı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kırmızı mercimekte bazı yıllar önemli ürün kaybına neden olmaktadır. 

KONUKÇULARI 

Polifag zararlılardır. Ülkemizde yabancı ot ve kültür bitkisi olmak üzere 47 familyaya ait toplam 136 konukçusu saptanmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 20 familyaya ait 49 konukçusu olduğu belirlenmiştir. En fazla Compositae familyasına bağlı türlerde beslenmekte olup, sebzelerden domates, biber, mercimek ve nohutta zarar yapar. P.lituratus mercimeğin dışında yonca, üçgül gibi yem bitkilerinin yanı sıra baklagil familyasından yabancı otlarda beslenmektedir. 

DOĞAL DÜŞMANLARI 

Zararlının Türkiye’de saptanan parazitoit ve predatörleri aşağıdadır. Yumurta parazitoitleri: Trissolcus semistriatus (Nees) (Hym.: Scelionidae) T. grandis Thomson (Hym.: Scelionidae) T. choaspes (Nixon) (Hym.: Scelionidae) T. anitus (Nixon) (Hym.: Scelionidae) Ooncyrtus telenomicida (Vas.) (Hym.: Scelionidae) Ergin parazitoitleri: Cylindromyia brassicaria (F.) (Dip.: Tachinidae) Ectophasia oblonga (R-D) (Dip.: Tachinidae) Elomyia lateralis (Meigen) (Dip.: Tachinidae) Gymnosoma clavata (Rohd.) (Dip.: Tachinidae) G. desertorum (Rohd. ) (Dip.: Tachinidae) G. dolycoridis (Dupuis) (Dip.: Tachinidae) Predatörü: Rhinocoris punctiventris H.-S. (Hem.: Reduviidae) Erginlerin hastalık etmenleri (entomopatojen): Paecilomyces farinosus (Holm.) Brown & Smith. Arhobotrys spp. Fusarium solani Massospora sp. Beauveria bassiana (Bals.) Vuill. 

MÜCADELESİ 

Kültürel Önlemler 

─ Yabancı ot mücadelesi: Mercimekte tebeşirleşme zararına neden olan P. lituratus ve D.baccarum’un konukçuları arasında özellikle baklagil ve yabancı otlar başta gelmektedir. O nedenle kültür bitkisi alanlarında tarla ekime hazırlanmadan önce sonbaharda ilk yağmurlar yağıp yabancı otlar çimlendikten sonra diskaro veya kültivatör çekilerek yabancı otlara karşı mekanik mücadele uygulanmalıdır.

─ Erkenci çeşitlerin yetiştirilmesi: Kışlamış erginler mevsim başında baklagil yabancı otların yanı sıra mercimekte de beslendiğinden, erken gelişen çeşitlerde nimfler iyi beslenememekte, dolayısıyla popülasyon yoğunluğu düşmektedir. Bu nedenle özellikle kışlak alanlarına yakın yerlerde erkenci çeşitlerin yetiştirilmesine özen gösterilmelidir. 

Biyolojik mücadele 

Zararlının doğal düşmanlarının özellikle ergin ve yumurta parazitoitlerinin korunması ve etkinliğini arttırmak amacıyla; parazitoitlerin barınabilmesi, kışı geçirebilmesi ve çoğalabilmesi için çeşitli türde ağaçlar yetiştirilmelidir. Ayrıca, polikültür tarım yapılması da, parazitoitlerin yazın da çoğalabilecekleri diğer konukçu böceklerin yaşamasına da uygun alan oluşturacaktır. Belirli aralıklarla oluşturulan bu yeşil kuşaklarla parazitoit etkinliğinin arttırılması sağlanmalıdır. 

Kimyasal Mücadele 

Zararlı kışlak alanlarından kademeli iniş yaptığından yumurta bırakma periyodu uzamaktadır. Zararlının polifag bir zararlı olması ve çok sayıda kültür bitkisi ve yabancı otta beslenmesi nedeniyle; tarlada zararlının farklı biyolojik dönemlerine ait bireyler karışık halde bulunmakta, bu nedenle ilaçlı mücadelesi önerilmemektedir.