(Streptomyces scabies)

Tanımı ve yaşayışı

Streptomyces scabies (Thaxter) Waksman & Henrici, patates, turp gibi bitkilerin önemli bir yumru hastalığıdır. Uyuz hastalığı verim üzerine herhangi bir etki oluşturmamasına rağmen, yumruların pazar değerinin koybolmasına neden olmaktadır. Yüzeysel uyuz hastalığı hemen işlenen patateslerin de pazarlama yeteneğini etkilemezken, derin çöküntülü oyuklu yumrularda ise kabuk kaybını artırmakta ve işleneçek olan patateslerden bu bölgeler uzaklaştırılarak zaman ve iş gücü kaybına neden olabilir. Hastalığın tarlada ortaya çıkışı sezon ve tarladan tarlaya farklılık gösterebilir. Ürünün geçmişi, toprak nemi ve toprak yapısı bu değişkenliklerin sorumlusudur. Patates uyuz hastalığının belirtileri tamamen farklı olan fungal patojen Spongospora subterranea (tozlu uyuz hastalığı) ile karışmaktadır. Patates yeteştiriciliği yapılan çoğu topraklar, özelikle ardışık ekim yapılan ya da yakın akrabası olan bitkilerin yetiştiriciliği yapıldığı topraklarda S. scabies kalıcı bir populasyon oluşturmaktadır. Duyarlı patates varyeteleri dayanıklı varyeteler ile kıyaslandığında topraklarda daha fazla populasyonlar oluşturmaktadırlar. Rotasyonlar ya da alternatif bitkiler topraktaki hastalık populasyonunu azaltmakta, fakat onları tamamen yok etmemektedir. Patojen iyi bir saprofit olup, çürümüş ya da tarlada kalan bitkilerde ve diğer organik materyallerde canlılığını koruyabilmektedir. Uygun çevre ve duyarlı konukçuları bulduğu zamanda, uyuz hatalığı bir kaç yıl patates yetiştirilmeyen tarlalarda da ortaya çıkabilir. S. scabies gelişmekte olan genç yumruları lentisel gibi doğal açıklık ve çoğunlukla yaralardan infekte ederler. Başlangıç lezyonları yumrunun yüzeyinde yüzeysel kırmızı kahverengi lekeler şeklindedir. Yumrular gelişirken, lezyonlar genişler ve mantarımsı ve nekrotik görülür. Patojen lezyonlarda sporlanır ve sporların bazıları toprağa tekar dökülür ya da yumrular tarlada kaldığında toprağı tekrar tekrar bulaştırırlar. Patojen depodaki bulaşık yumrularda da canlı kalmakta, fakat yayılmamaz ve şidetinde herhangi bir artış olmaz. İnfekteli yumrulardan gelen inokulum ise bir sonraki sezonda hastalığı tekrar ortaya çıkarmaktadır. S. acidiscabies` in yaşam döngüsü S. scabies` in kine benzer, fakat bu patojen S. scabies kadar uzun süre toprakta canlılığını koruyamaz.

Hastalık Belirtileri

✓  Hastalık yumrularda ilk belirti olarak küçük yuvarlak lekeler halinde ortaya çıkar. Bu lekecikler yumruyla birlikte büyüyerek renkleri koyulaşır. Bu lekelerin olduğu yerdeki kabuğu ince bir şekilde kesersek, altta saman sarısı bir renk oluştuğu görülür. Yumrudaki farklı görünüşlerine göre; yüzeysel, derin ve kabarık uyuz şeklinde belirtiler birbirinden ayrılır.

✓  Yüzeysel uyuz, açık kahverengi veya pas rengi, mantarımsı, pütürlü, ağ benzeri bir görünüştedir.

✓  Kabarık uyuzda ise, yumru üzerinde kabarık, pürüzlü, kaba ve mantarımsı oluşumlar meydana gelir.

✓  Derin uyuzda çukur veya yarıklar halinde girintiler oluşur.

✓  Uyuz hastalığı yumruların görünüşünü bozarak patatesin pazar değerini düşürür.

Hastalığın Görüldüğü Bitkiler: Patates, turp, havuç, şalgam

Mücadele Yöntemleri

Kimyasal olmayan mücadele

✓  Hastalık yumru ile taşındığından, hastalığın görüldüğü üretim alanlarından tohumluk alınmamalı, hastalıktan ari sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır.

✓  Bulaşık alanlarda hastalığa dayanıklı patates çeşitleri tercih edilmelidir.

✓  Toprak pH’sını 5.5’un altında tutarak hastalığın şiddetini azaltmak mümkündür. Ağır bulaşık topraklara kükürt verilerek pH düşürülebilir. Ancak yumru gözlerinde yanmalara sebep olabileceğinden toprak analizi sonucuna göre kükürt uygulaması yapılmalıdır.

✓  Toprak pH’sını yükselten gübre uygulamalarından kaçınılmalıdır.

✓  Ağır bulaşık topraklarda yumrulu bitkilerin üretiminden vazgeçerek, etmenin konukçusu olmayan buğday, arpa, çavdar gibi bitkilerle en az 3 yıllık bir ekim nöbeti uygulanmalıdır.

✓  Patates uyuzu ile bulaşık yumruların kullanılma zorunluluğu olduğu durumlarda, çiftlik gübresi yerine birkaç yıl kimyasal gübrelerle birlikte yeşil gübreler uygulanmalıdır.

✓  Yumruların ilk oluşmaya başladığı dönemde etmenin yumrulara girişini engellemek için, boğaz doldurmadan 15 gün sonra birer hafta arayla 6 sulama yapılmalıdır.

Kimyasal Mücadele

Ruhsatlı bir etken madde bulunmamaktadır.