Kestane içkurdu (Cydia splendana)
Kestane hortumluböceği (Curculio elephas)
TANIMI VE YAŞAYIŞI
Kestane içkurdu (Cydia splendana): Erginleri, genel olarak gri ve gri kahve renkli; kanat açıklığı 17–19 mm olan kelebeklerdir. Ön kanatları gri-kül renginde veya kahverengi gri olup açık renk enine çizgiler ile desenlidir (Şekil 146a). Yumurtaları 0.55x0.72 mm boyutlarında; genellikle oval veya mercimek şeklinde olup fildişi renklidir. Larvalar genel olarak süt beyazı veya pembe beyaz renkli olup, 5 larva dönemine sahiptir. Son dönem larva 12–17 mm uzunlukta olup, toprakta oval bir kokon yapmakta ve bu kokon içinde hafif sarımsı bir renk alıp pupa olmaktadır. Pupa kahverenginde, 8–11 mm boyundadır. Kestane hortumluböceği (Balaninus elephas): Erginleri, gri-sarı ve kırmızımtırak gri renkli, 6.0–10.5 mm boyundadır. Başın ön tarafında ağız yapısı uzayarak hortum şeklini almıştır. Hortumun uzunluğu dişilerde hemen hemen vücut uzunluğu kadar, erkeklerde ise bunun yarısı kadardır (Şekil 147a,b). Yumurtaları 0.5x0.3mm boyutlarında; ovalimsi beyaz renklidir. Larvalar, krem beyaz renkli bacaksız larva tipinde olup, 7–12 mm uzunluktadır. Larva 4 dönem geçirir. Pupa serbest pupa tipindedir. C. splendana, kışı son dönem larva olarak toprakta, yüzeye yakın derinlikte, dış etmenlere çok dayanıklı, topraktan yapılmış bir kokon içerisinde geçirir. Bu süre 8–10 ay kadardır. Larvalar, temmuz ayı içinde kokonlarda pupa olur, 20–30 gün sonrada kelebekler çıkar. Ergin uçuşları, ağustos ayının ilk haftasında başlayıp eylül ayı başında en yoğun olur ve eylül ayının sonuna kadar sürer. İlk erginler görüldüğünde fenolojik olarak; kestane kirpileri 5.0–7.5 cm dış, 1.5–3.5 cm iç çaplıdır. Uçuş sona erdiğinde ise kirpiler içinde meyveler hasat olgunluğuna yaklaşmıştır. Yumurtlama, dişilerin çıkışı ve çiftleşmeden 4–5 gün sonra başlar. Bir dişi 60–300 yumurta bırakabilir. Yumurtalar genellikle kirpilerin yanındaki yapraklara ve yaprak orta damarı boyunca tek tek bırakılır. Yumurtadan 10–12 gün sonra çıkan larva, hemen kirpiye girer ve meyveye geçerek tüm gelişmesini meyve içerisinde tamamlar. Bir meyve içerisinde bir tek larva gelişmesini tamamlar ve bu süre 40–45 gün kadardır. Olgun larva, çoğunlukla hasat ile birlikte (ekim ayı başı) meyveleri terk edip kışı geçirmek üzere toprağa iner. Bu terk, kademeli olarak en az 1.5–2 ay sürer. Yılda 1 döl verir. B. elephas, kışı toprakta çoğunlukla 3–15 cm (en fazla 70) derinlikte larva olarak geçirir ve bu süre 8–10 aydır. Larvaların büyük çoğunluğu, ertesi yıl pupa olduğu halde; bir kısmı toprakta 2–3 ve hatta 4 kış geçirir. Toprakta kışlayan larva, çoğunlukla kendi salgıları ile çeperi sıvanmış; dış etkiler ile hemen bozulan topraktan bir yuva hazırlar. Larvalar haziran ayından itibaren pupa olmaya başlar veya ağustos ayı ilk haftasından itibaren de erginler çıkar. Ergin uçuşları ağustos sonu eylül ortalarında en yoğun olup, ekim ayı ilk haftasına kadar devam edebilir. Bu dönemler fenolojik olarak da C.splendana ile aynı dönemlere denk gelmektedir. Ergin çıkışından hemen sonra çiftleşme olur ve 8–10 gün sonra yumurtlama başlar. Bir dişi 20–50 yumurta bırakabilir. Ergin dişiler, uzun hortumları ile yumurtalarını genellikle kirpilerin içindeki kestane meyvelerine, bazen meyve kabuğuna bırakılmasına yardımcı olur. Yumurtaların kuluçka süresi 5–8 (en fazla 15–20) gün olup, yumurtadan çıkan larva, meyve içinde beslenip gelişmesini tamamlar. Bir meyve içinde birden fazla, çoğunlukla 1–2 (en fazla 8–10) B. elephas larvası gelişebilir. Larva gelişme süresi 30–40 gün kadar olup, larvalar olgunlaşınca meyveyi terk edip toprağa inerler. Bu terk olayı da C. splendana`da olduğu gibidir. Yılda 1 döl verir.
ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI
Her iki zararlı da doğrudan kestane meyveleri ile beslenip zararlı olurlar. Zarar şekilleri birbirine benzer. C.splendana larvaları, kirpi içinde gelişmekte olan meyvelerden birinin kabuğunu delip içine girip olgunlaşma süresince zararını aynı meyvede devam ettirmektedir. Bu arada, larvanın içine girip beslendiği kirpi ve meyve de gelişmeye devam ettiğinden, larva giriş deliği kapanıp fark edilmemektedir. Genel olarak hasat zamanında gelişmelerini tamamlamamış olan larvalar, hasattan sonra yığıldıkları gömülerde, depolarda veya satış sırasında gelişmelerini tamamlayıp, meyveyi delip terk ederler. Larvaların meyve içinde beslenirken açtığı galeriler, beslenme devam ettikçe enişleyip birbiriyle birleşerek meyvenin büyük kısmını, bazen tamamını kaplar. B.elephas`ta ise meyve içine bırakılan yumurtalardan çıkan larvalar C.splendana`da olduğu gibi meyve içinde beslenerek zararlı olurlar. Gelişmelerini tamamlayınca C.splendana`ya (1.5 mm) oranla daha irice (3–4 mm) bir delikten meyveyi terk ederler. Görüldüğü gibi her iki zararlı, meyve içinde zararlarını aynı zamanda oluşturdukları gibi, aynı meyve içinde de birlikte de bulunabilirler. Bu iki zararlının meyve içinde açtıkları galeriler ve özellikle çıkardıkları pislikler ile ayırt edilmeleri mümkündür. C. splendana, daha düzensiz galeri açar ve kahverengimsi granül şeklindeki pisliklerini birbirine hafifçe yapıştırarak bırakır. B. elephas larvaları ise, daha düzgün bir oyuk meydana getirir ve beyaz renkli çok ince pislikleri ile oyuk içini doldurur. Sonuçta her iki zararlı larvası da zarar verdikleri meyvelerin tamamen elden çıkmasına ve pazar değerini kaybetmesine neden olur. Ayrıca larva zararına uğrayan meyvelerin, çeşitli fungusların (Aspergillus spp. ve Penicillum spp. gibi) enfeksiyonuna maruz kalması nedeniyle dolaylı zarar ortaya çıkmaktadır. Kurtlanma oranı çeşitlere göre değişiklik gösterir. Kirpi üzerindeki dikenlerin birbirinden uzak ve seyrek olduğu; dikenlerin, kirpi üzerinde yer yer dikensiz alanlar bırakacak şekilde demetler halinde çıktığı ve zararlının yumurta bırakma döneminde, dikenlerin sertleşmediği çeşitlerde kurtlanma oranı yüksektir. İzmir ili çevresinde kestane yetiştirilen hemen her yerde, kestane meyvelerinde anılan zararlılar bulunmaktadır.
KONUKÇULARI
Her iki zararlının da konukçusu kestanedir.
DOĞAL DÜŞMANLARI VE ETKİNLİKLERİ
Doğal düşmanları bilinmemektedir.
MÜCADELESİ
Kültürel Önlemler
Her iki zararlının da larvaları meyveleri çoğunlukla hasat zamanı terk etmektedir. Ege Bölgesi’nde çoğunlukla hasat, ekim ayı başında olmakta ve hasat edilen kirpiler gömü (=kozaklama yeri, kuyu) adı verilen yerlere yığılmakta, pazarlanıncaya kadar orada kalmaktadır. Bu davranış özelliğine dayanarak saptanan mücadele yöntemlerinden, kültürel önlemler çok önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle başarı oranı yüksek, uygulaması kolay olan bu işlemlere herkesin uyması için özen gösterilmelidir. Bu önlemlerin titizlikle uygulanması halinde ilaçlı mücadeleye gerek kalmayabilir. Bunlar;
– Kestane işleme evlerinde ve bahçede ayrılan kurtlu meyveler derhal imha edilmelidir.
– Kestane işleme evlerinin tabanının beton ve duvarlarının iyi sıvanmış olmasına özen gösterilmelidir.
– Gömü yerlerinin tabanı ve 10–20 cm yükseklikte çevresi beton yapılmalı, satıştan sonra beton üzerinde toplanan larvalar imha edilmelidir.
– Gömülerde bulunan ürünlerdeki larvaların hepsinin toprağa veya beton gömü zeminine inmesi için, hasat ile satış arasında en az 1.5–2 ay gibi bir süre bırakılmalıdır.
– Gömü yerleri, satış için ürün çıktıktan sonraki aylarda; özellikle haziran ayı içinde sık sık çapalanmalı, görülen larvalar öldürülmelidir.
– Satış için getirilen kestane çuvalları, toprak zemin yerine beton zemin üzerinde bekletilmelidir
Kimyasal Mücadele
İlaçlama zamanı
Hasattan hemen önce, ürün gömülere yığılmadan gömü toprağı ilaçlanır. Bu ilaçlamadan 20–25 gün sonra gömüdeki yığın nemlendirilirken 2. ilaçlama uygulanmalıdır.
Kullanılacak bitki koruma ürünleri ve dozları
Bakanlık tarafından yayınlanan Bitki Koruma Ürünleri kitabında tavsiye edilen bitki koruma ürünleri ve dozları kullanılır.
Kullanılacak alet ve makineler
Uygun hacimde bir süzgeçli kova kullanılmalıdır.
İlaçlama tekniği
Gömü zemini betondan yapılmamışsa, gömü toprakları hasattan hemen önce ve kestaneler gömüye konulmadan önce çapalanıp düzeltilmeli ve ilaçlanmalıdır. İlaç 1 m2 alana 20 g hesabı ile ve 30 cm toprak derinliğine işleyecek suya karıştırılarak kullanılmalıdır. İlaçlı su, gömü toprağının her yerine eşit olarak dağıtılmalı ve ürün hemen ilaçlı toprağa yığılmalıdır. Bu ilaçlamadan 20–25 gün sonra, gömüdeki yığın nemlendirilirken, aynı preparat, aynı miktarda hesaplanarak nemlendirme suyuna karıştırılarak ikinci İlaçlama uygulanmalıdır. Gömü çevresinde taş veya beton duvar var ise ayrıca bu kısımların da ilaçlanması yararlı olur.
UYGULAMANIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Mücadelesinde önerilenler, her yerde herkes tarafından uygulandığı takdirde meyvelerdeki kurtlanma oranının azaldığı ancak birkaç yıl içinde anlaşılacaktır.
