Tanımı ve Yaşayışı
Bu hastalığa yol açan etmenlerden birincisi
Sclerotinia sclerotiorum (lib)’dır. Genel olarak kök boğazı çürüklüğü biçiminde
görülür. Hastalık, bitki köklerini toprakta kömürümsü sclerotları ile bitki sap
ve tablalarını ise toprak yüzeyinde çimlenen askosporları ile enfekte eder.
Ayçiçeğinde kökten bulaşmaktadır. Sulu ve nemli koşullarda, %70 e varan
verim kayıplarına neden olabilir, Çiçeklenmede yüksek sıcaklık (20 - 30 º C) ve
nemli şartlar hastalığın oluşmasında etkilidir. Üç farklı türünün
görüldüğü ayçiçeğinde S. Sclerotiorum geniş ve şekilsiz daha büyük (1-5 cm
çapında) sclerotlara sahiptir. S. minor küçük,
üniform, yuvarlak, 0,5-2 mm çapında siyah sclerot, S. sclerotiorum ise geniş ve şekilsiz daha büyük (1-5 cm çapında)
sclerotlara sahiptir. Scleretonia rolfsii
ise, açık kahverengiden siyaha değişen, S. minor gibi küçük ve yuvarlak sclerotlara
sahip olup, ancak diğerlerinden farklı misellerinde kıskaç şeklinde bağlantılar
vardır. Scleretonia minor sadece solgunluk ve kök çürüklüğü, Scleretonia
sclerotiorum ise, tüm belirtileri gösterir.
Belirtileri
Gövde, yapraklar ve kök
- Scleretonia solgunluğu
ve kök çürüklüğü, toprakta yaşayan sclerotların çimlenmesiyle oluşan miseller
ile, çimlenmeden fizyolojik olgunluğa bitkiye bulaşmaktadır.
- Ancak en önemli
görülme zamanı çiçeklenme öncesi ve köklerin maksimum gelişmeye ulaştığı zamandır.Bu devrede köklerin
hastalıktan çürüyüp toprak su alamadığı için, bitkilerde aniden solgunluk
belirtileri başlar.
- İlk solgunluk
belirtilerinden 4-7 gün sonra bitkinin tamamı solmakta ve pembemsi renk
almaktadır.
- Hastalıklı bitkiler
aynı sıra üzerinde veya belli bir bölgede bulunabilir.
- Solgun bitkilerin
köklerinde grimsi yeşilden kahverengi, beyaz küf olarak adlandırılan
pamukçuklar oluşmakta, nemli ortamlarda bitki gövdesinin tabanında, topraktan
10-20 cm yüksekliğine kadar beyazlaşma meydana gelmektedir.
- Şiddetli rüzgarlı
havalarda köklerin çürümesiyle bitkiler kolaylıkla yatabilir.
- Gövdenin içinde ve
dışında siyah 3-6 mm çapında sclerotlar bulunur.
- Bitkide hastalığın
hafif veya geç dönemde bulaşması durumunda kökte ve gövdenin tabanında kahverengi
benekler oluşur. Ancak bu durum bitkide
solgunluğa neden olmamakla birlikte, sapları zayıflatmakta ve yatmaya hassas
hale getirmektedir.
Tabla
- Çiçeklenmede, öncesi,
sonrasında ortaya çıkar.
- Özellikle
çiçeklenmeden hasada kadar olan dönemde yağan yağışların hastalığın bulaşmasını
ve gelişimini hızlandırır.
- Her ne kadar ilk
belirtiler tablanın arka kısmında ortaya çıksa da, sporlar ayçiçeği bitkisine çiçek organlarından bulaşır.
- Öncelikle tablanın
etli yan ve arkasında, sulu çürük noktalar ve beyazımsı bölgeler şeklinde
başlar.
- Daha sonra hastalık
tablanın içine yerleşerek, tüm tablayı ve taneleri beyazımsı ağ şeklinde
misellerle kaplar.
- İleri devrelerde
tablanın sadece ana iskeleti kalmakta ve uzaktan süpürge gibi görünmekte.
- Tablada tüm bulaşık taneler
dökülmekte ve tane büyüklüğünde bazı sclerotlar da sağlıklı bitki taneleriyle
birlikte hasat edilebilmektedir.
Mücadele Yöntemleri
Kimyasal olmayan mücadele
- Sclerotların tohuma ce toprağa karışmasını önlemek için hasta
bitkiler toplanarak imha edilmelidir.
- Toprakta 7 yıla yakın kalması ve 1 km uzaklığa sporları
ulaşabilmesi nedeniyle, ekim nöbeti pek fazla etkinliği yoktur.
- Genetik kontrolünde, ancak orta derecede dayanıklılık elde
edilebilmiş ve ticari hibritlere pek fazla aktarılamamıştır.
Kimyasal mücadele
Scleretonia solgunluğu ve sap çürüklüğünde, yüzey ilaçlaması
olarak, benomyl ve karışımları, bazı yabancı ot ilaçları hastalığın etkisini
azaltmasına rağmen, etkin bir koruma sağlamamakta olup, dünyada şu anda ruhsat
almış bir ilaç da yoktur.
Bunun yanında tohum ilaçlaması da bir diğer mücadele şekli olup,
Benlate, thiophanate methyl ve Iprodione etkili fungusitler Scleretonia
sporlarının toprakta çimlenmesini engellemektedir
Scleretonia kök boğazı çürüklüğünde ise, kimyasal mücadelede tam
olarak pek fazla bir başarı elde edilememiştir.
Kalsiyum nitrat veya sülfat gübrelemesi sapta sağlamlığı attırması
ve dolayısıyla hastalığın etkisini azaltması nedeniyle tavsiye edilmektedir.
