(Xyleborus dispar Fabricius)

Tanımı ve Yaşayışı

Dalkıran erginlerinin dişileri 3-3,5 mm uzunlukta ve kahverenkli, erkekleri 2 mm uzunlukta, açık kestane renklidir. Erkeklerin ikinci çift kanatları olmadığı için uçamazlar. Larva ve pupalar 4-5 mm ve beyazdır. Kışı konukçu içindeki galerilerde geçirirler. Bir dişi ortalama 50 kadar yumurta bırakır. Bunların ancak yarısı ergin hale gelebilir. Yılda 1 döl verir.

Zarar Şekli

• Mart ayından itibaren çıkmakta ve yakınında bulunan fındık dallarında yeni galeriler açmaktadır. İlkbahar döneminde Mart, Nisan ve Mayıs aylarındaki çıkışlar sürekli olmamakta, sıcaklığa bağlı olarak ani çıkışlar şeklinde olmaktadır.
• Yaz dönemindeki çıkışlar ise Temmuz başından Ağustos ortasına kadar devam etmektedir. Genellikle bir sürgün dibinden 2 mm çapında yuvarlak bir delik açarak gövdeye giren Dalkıran kabuğun altında ağacın yıllık halkaları paralelinde çevre galeri ve bunun her iki tarafında dik galeriler açar.
• Galeriler bitki tarafından kapatılamadığından giriş deliğinden bitki özsuyu akıntısı olur. Bitkide iletim demetlerinin zarar görmesi ve özsu akıntısı nedeniyle bitki zayıf düşmekte ve zamanla kurumaktadır. Galerileri açan dişi baş kapsülünün içinde taşıdığı Ambrosia mantarının sporlarını galeriye bulaştırır ve bütün galeri içi, kirli beyaz renkteki bu mantarla kaplanır.
• Galeri açma başlangıcından 10-15 gün sonra dik galerilerde yumurtlama başlar. Yumurtalar bırakıldıktan 8-10 gün sonra açılır. Çıkan larvalar galerilerde gelişmekte olan Ambrosiamantarı ile beslenir. Ağaçların odun kısmında beslenmezler.
• Larvalar 3-4 hafta beslendikten sonra pupa olur. Pupa süresi 8-10 gün olup, kışı ergin dönemde konukçu galerisinde geçirir. Nisan ve mayıs aylarında çeşitli nedenlerle kurumaya başlayan dallar, zararlıyı cezbettiğinden böyle dallarda galeriler daha fazla görülür.

Konukçuları

Karadeniz Bölgesi`nde sahile yakın tüm fındık bahçelerinde, orta ve yüksek kuşaktaki bazı bahçelerde yaygın ve önemli zararlara neden olduğu saptanmıştır.

Mücadele Yöntemleri

Kimyasal Olmayan Mücadele

• Fındık bahçelerinde kültürel işlemler tekniğine uygun yapılarak ağaçlar sağlıklı bulundurulmalıdır.
• Bulaşık dallar kesilip en geç mart ayına kadar fındık bahçelerinden çıkarılarak yok edilmelidir. Taban suyu yüksek yerlerde fındık bahçesi tesis edilmemelidir.
• Kültürel işlemler bütün komşu bahçelerle birlikte yapılmalıdır.

Biyoteknik Mücadele

Kitlesel tuzaklama yöntemiyle bu zararlıya karşı başarılı bir mücadele uygulamak mümkündür.

Bu amaçla, çekici tuzaklar kullanılıp bu tuzaklar etiket bilgilerine göre asılmalıdır. Biyoteknik mücadelede tuzaklar periyodik olarak kontrol edilmeli ve çekicinin (etil alkol) bitmesi durumunda çekici yenilenmelidir. Bu dönem son derece önemlidir. Çünkü uygun zamanda değiştirilmeyen çekici nedeniyle tuzaklara doğru yönelen böcekler hedefsiz kalmakta ve tuzaklara yakın dallara bulaşabilmektedir. Bu nedenle tuzakların ve çekicilerinin kontrolleri periyodik olarak yapılmalıdır. Ayrıca tuzaklar bahçeyi temsil edecek şekilde asılmalı, bahçelerin sınır boylarına asılmamalıdır.

Kimyasal Mücadelesi

Mücadeleden bir yıl önce, 1-10da büyüklüğündeki bahçelerden 10 ocak, 11-30 da büyüklüğündeki bahçelerden 20 ocak, 30 da`dan büyük bahçelerden 30 ocak işaretlenir. İşaretli ocakların her birinden temsil edici nitelikte üçer dal seçilir.

Mart-haziran ayları arasında bu dallar üzerindeki bütün galeriler sayılarak kaydedilir. Ağustos ortalarından sonra aynı dallar üzerindeki galeriler tekrar sayılır. İki sayım arasındaki artış, yeni galeri sayısını gösterir.

Bundan yararlanarak 10 ocakta seçilen 30 dala isabet eden 9 yeni galeri sayısı bulunursa ilaçlamaya karar verilir. Dalkıran mücadelesi, ergin dişilerin galeri açmalarını önlemek amacıyla yapılır. Bunun içinde ergin çıkış döneminde dişiler dallara girmeden önce ilaçlama yapılmalıdır. Zararlıya karşı kimyasal mücadele aşağıda belirtildiği şekilde yapılmalıdır. Ergin çıkışlarının başladığı mart ayından itibaren hava sıcaklığı 18-20ºC`ye ulaştığında bahçelerde yeni galeriler aranmalıdır. Taze odun talaşlarının görüldüğü yeni galeriler tespit edilince bir ilaçlama yapılmalıdır. Ancak hava sıcaklığına bağlı olarak zaman zaman kademeli çıkış yapan erginlere karşı bu dönemde yapılan kimyasal mücadeleden etkili bir sonuç alınmayabilir.

Zararlının yoğun ve sürekli çıkışının olduğu esas mücadele zamanını belirlemek için Bakanlık tarafından ruhsatlandırılan tuzaklar izleme (monitör) amaçlı kullanılır. Tuzak bahçeyi temsil edecek şekilde yerden 1-1.5m yüksekliğe, haziran ayı başında asılır. Haftada bir tuzaklar kontrol edilerek yakalanan erginler sayılır, tuzakta yakalanan ergin sayısında ani bir yükseliş görüldüğünde bir ilaçlama yapılır, bu dönem yaklaşık olarak haziran sonu temmuz başına denk gelir. İlacın etki süresine bağlı olarak ikinci ilaçlamanın yapılması gerekir.

 Kullanılabilecek bazı etken maddeler